1دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تفسیر و علوم قرآن دانشگاه قم، قم، ایران
2دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن دانشگاه علوم و معارف قم، قم، ایران
چکیده
در آیه 54 سوره مریم از پیامبری به نام اسماعیل با صفت «صادق الوعد» یاد شده است: ﴿واذکُر فِى الکِتبِ اِسمعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ و کانَ رَسولاً نَبیـّا﴾. در این که آیا این اسماعیل همان اسماعیل معروف، فرزند ابراهیم است یا اسماعیلبنحزقیل از انبیاء بنی اسرائیل، میان مفسّران محلّ گفت‌وگو است. غالب مفسّران شیعه و اهل‌سنّت احتمال اول را برگزیده و گفتهاند مراد اسماعیل بن ابراهیم است. اما گروه دیگری از مفسّران با استناد به سیاق آیات و همچنین برخی روایات وارده در این زمینه، دیدگاه دوم را برگزیده‌اند، از این رو نخست دیدگاه قرآن و سپس مسائل دیگری که از روایات اسلامی و تواریخ و ادلّه عقلیه قابل برداشت است به طور جداگانه مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا ابعاد مختلف این مبحث روشن گردد.
سبحانی، جعفر. 1410ق، کلیات فی علم الرجال، چاپ دوم، قم: مدیریت حوزه علمیه قم.
سیوطی، جلال الدین. 1421ق، الإتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
شفتی گیلانی، سیّد محمد باقر بن محمد نقی. بی‌تا، مطالع الأنوار، اصفهان: انتشارات مهدوی.
شیخ بهایی، محمد بن الحسن. بی‌تا، الحبل المتین، قم: مکتبۀ بصیرتی.
صادقی تهرانی، محمد. 1365ش، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
صدر، سید محمد باقر. 1420ق، قاعده لا ضرر و لا ضرار، مقرر: سید کمال حیدری، قم: دار الصادقین للطباعة والنشر.
طباطبایی، سید محمد حسین.1417ق، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن.1372ش، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر. ۱۳۸۷ش، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت: دار التراث.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.
طوسی، محمد بن حسن. ۱۳۴۸ش، اختیار معرفة الرجال(رجال الکشی)، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات.
طوسی، محمد بن حسن. 1351ش، الفهرست، مشهد: چاپخانه دانشگاه مشهد.
طوسی، محمد بن حسن. ۱۴۰۳ق، عدة الأصول، به کوشش محمد مهدی نجف، قم: بی‌نا.
طوسی، محمد بن حسن. 1411ق، الغیبة، تصحیح عباد الله تهرانی و علی احمد ناصح، قم: دار المعارف الاسلامیه.
طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عسقلانی، ابن حجر. احمد بن علی بن محمد، ۱۳۹۰ق، لسان المیزان، بیروت: بی‌نا.
غیاثی کرمانی، سیّد محمدرضا. 1390ش، پژوهش‌های قرآنی علامه شعرانی، چاپ سوم، قم: بوستان کتاب، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
فخر رازی، محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قرشی، سید علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
قرطبی، محمد بن احمد. 1364ش، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
قمی، علی بن ابراهیم. 1363ش، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، چاپ سوم، دار الکتاب: قم.
کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مامقانی، عبدالله. ۱۳۵۲ق، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف: چاپ سنگی.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی.1404ق، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق: هاشم رسولی محلاتی، چاپ دوم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر.۱۴۰۴ق، بحارالأنوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی. 1406ق، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه،محقق: حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، چاپ دوم، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
مکارم‌شیرازی، ناصر. ۱۳۷۷ش، پیام قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم. 1410ق، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه.
نجاشی، احمد بن علی. 1365ش، رجال النجاشی، چاپ ششم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نوری، حسین. ۱۳۲۱ش، مستدرک الوسائل، تهران: چاپ محمدرضا نوری نجفی.
ابتدای صفحه