قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان است. این کتاب دارای شبکه‌ای از واژگان است که در دو محور هم‌نشینی و جانشینی با هم در ارتباط هستند. می‌توان این نظام واژگانی را به میدان‌های معنی‌شناختی متشکل از چندین اصطلاح کلیدی تقسیم کرد که هر یک از آن میدان‌ها، دارای یک کانون معنایی باشد. در این مقاله اصطلاح صراط مستقیم به عنوان یک عبارت کانونی در مرکز یک حوزه معنایی قرار گرفته است و سعی شده است با این روش، معنای عبارت صراط مستقیم مشخص گردد، و رابطه اینهمانی این عبارت به عنوان یک عبارت کلیدی و کانون معنایی، با دیگر اصطلاحات قرآنی روشن شود. با توجه به بررسی‌های انجام‌شده در قران کریم و آثار مختلف از تفاسیر متقدم و متأخر چنین دریافت شد که صراط مستقیم یعنی راهی که خدا برآن است، راهی بدون انحراف؛ برای بندگان به معنای مقام خلیفه الهی، ولایت و بندگی حق و عین قرآن و اسلام شدن است. در همین راستا عبارت صراط مستقیم در دو محور هم‌نشینی و جانشینی با اصطلاحاتی همچون متقین، عبد، نفس مطمئنه، مقربون، جنت، مخلَصین و... در ارتباطی تنگاتنگ و محکم است. آنچنان که بین عبارت صراط مستقیم و تمام اصطلاحات کلیدی بررسی شده در این مقاله رابطه اینهمانی وجود دارد. از طرفی روشن شد که پیامبر(ص)، علی(ع)، معصومین و مخلَصین، خودِ صراط مستقیم هستند.
ابوالفتوح رازی، حسین بن احمد بن الخزاعی النیشابوری. 1377ش، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، به کوشش و تصحیح محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس.
اسفراینی، شاهفور بن طاهر. 1375ش، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للعاجم، تصحیح نجیب مایل هروی و علی اکبر خراسانی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
ایزوتسو، توشیهیکو. 1392ش، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
بحرانی، هاشم. 1389ش، تفسیر روایی البرهان، ترجمه رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا، تهران: کتاب صبح، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور.
پالمر، فرانک رابرت. 1389ش، نگاهی تازه به معنی شناسی، ترجمه کورش صفوی، تهران: مرکز.
تفسیر سوره فاتحة الکتاب به ضمیمه دو رساله در تفسیر سوره فاتحه. 1386ش، مقدمه و تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
سروش، عبد الکریم. 1387ش، صراط‌های مستقیم، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سور آبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری. 1381ش، تفسیر التفاسیر مشهور به تفسیر سورآبادی، تصحیح سعیدی سیرجانی، تهران: نشر نو.
شفیع، محمد. 1377ش، تفسیر معارف القرآن، ترجمه مولانا محمد یوسف حسین پور، تهران: شیخ الاسلام احمد جام.
شنقشی. 1354ش، گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم، تصحیح محمد جعفر یاحقی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
صفوی، کورش. 1379ش، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: سوره مهر.
طباطبایی، محمد حسین. 1374ش، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، با مقدمه جوادی آملی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن. 1375ش، مجمع البیان، ترجمه آیات و تحقیق و نگارش از قرآن پژوه علی کرمی، تهران: فراهانی.
عمادزاده اصفهانی، حسین. 1370ش، تفسیر سوره حمد، تهران: کتاب طوبی.
فضیلت، محمود. 1385ش، معناشناسی و معانی در زبان و ادبیات، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
فیض کاشانی، ملا محسن. 1386ش، تفسیر شریف صافی، زیر نظر عبدالرحیم عقیقی بخشایشی با همکاری جمعی از فضلای دوره عالی مرکز تخصصی تفسیر علوم قرآنی، قم: دفتر نشر نوید اسلامی.
قرائتی، محسن. 1387ش، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قمی، علی بن ابراهیم. 1366ش، تفسیر جامع، جمع آوری شده از تفسیر امام عیاشی و کتب اخبار به انضمام ترجمه تفسیر علی بن ابراهیم قمی به قلم ابراهیم بروجردی، تهران: عصر ظهور و جلیل.
کاشفی سبزواری، حسین بن علی. 1379ش، جواهر التفسیر،تصحیح جواد عباسی، تهران: میراث مکتوب.
لاینز، جان. 1391ش، درآمدی بر معنی شناسی زبان، ترجمه کورش صفوی، تهران: علمی.
مکارم شیرازی، ناصر. 1388ش، تفسیر نمونه، تفسیر و بررسی تازه‌ای درباره قرآن مجید، زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، با همکاری جمعی از نویسندگان، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
نسفی، ابوالحفص نجم الدین عمر بن محمد. 1362ش، تفسیر نسفی(ترجمه کهن به فارسی موزون و مسجع به ضمیمه آیات)، تصحیح عزیز اله جوینی، تهران: انتشارات بنیاد قرآن.
یول، جرج. 1389ش، بررسی زبان، ترجمه علی بهرامی، تهران: نشر رهنما.
مقالات
بستانی، قاسم و کرئی، زهرا. 1389ش، «تفسیر و مفاهیم: معنا و ویژگی‌ها و مصادیق صراط مستقیم در قرآن کریم»، بینات، سال هفدهم، شماره 67، صص 6-18.
شمس آبادی، حسین و ممتحن، مهدی. 1391ش، «اعجاز توانش زبانی و کاربرد واژگانی قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، دوره3، شماره11، صص 63-85.
شهیدی، سید مهدی. 1383ش، «حوزه معنایی صراط مستقیم در بیان قرآن کریم»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال پنجم، شماره 15، صص 84-93.
ابتدای صفحه